[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Zresztą wezmy poszczególny przypadek i zbadajmy go za pomocą wykazu30:
porywczość nieczułość łagodność
zuchwałość tchórzostwo męstwo
bezwstyd skrajna nieśmiałość wstyd
nieumiarkowanie niewrażliwość na przyjemności umiarkowanie
zawiść brak określenia oburzenie
zysk strata sprawiedliwość
rozrzutność sknerstwo hojność
chełpliwość udawanie głupoty szczerość
pochlebstwo wrogość przyjazń
służalczość zarozumiałość godność
zbytek surowość odporność
próżność małoduszność wielkoduszność
marnotrawstwo skąpstwo szczodrość
przebiegłość głupkowatość rozsądek
Takie i tego rodzaju uczucia odczuwajÄ… dusze i wszystkie uczucia otrzymujÄ…
nazwę w zależności od tego, czy wykazują nadmiar, czy brak. Bo porywczy to taki
człowiek, który gniewa się więcej, niż należy, i wpada w gniew o wiele szybciej
i na więcej osób, niż powinien; a nieczuły to taki, który nie potrafi się gniewać,
kiedy wymagają tego okoliczności, osoby i sposób. Zuchwały znów to taki, który
nie boi się tego, czego powinien się obawiać i kiedy powinien i w sposób, w jaki
powinien; a tchórz boi się w niewłaściwych okolicznościach i w niewłaściwym
czasie, i w niewłaściwy sposób. Również nieopanowany [czyli niekarny
±ºÌ»±ÃÄ¿Â] i pożądliwy, to taki, co przekracza miarÄ™ wszÄ™dzie tam, gdzie to jest
możliwe, a niewrażliwy na przyjemności jest ten, kto grzeszy brakiem i nie pragnie
30
Wszystkie Etyki podają wykaz cnót (Et. wielka, ks. I, rozdz. 20-34, Et. nik., ks. III, rozdz. 9,
ks. V). W Et. eud. poza tabelą w dalszej części tego rozdziału poszczególne cnoty otrzymują krótki
komentarz. Poza tym niektóre cnoty zostały dokładniej omówione w ks. III. Brak jest rozważań na
temat sprawiedliwości, o której była mowa w brakujących księgach, jak na to wskazuje zakończenie
ks. III. PewnÄ… liczbÄ™ ¬ÁµÄ±¯ Arystoteles podaje w Retoryce (1366 b), w której znajduje siÄ™ wiele
wypowiedzi dotyczących psychologii i etyki, i mają one charakter czysto praktyczny. Była bowiem
retoryka częścią nauki o państwie, o czym czytamy w Et. nik. (1094 b): widzimy też, że pod nią (scil.
naukę o państwie) podpadają te właśnie umiejętności, które najwyżej cenimy, jak sztuka dowodzenia,
sztuka gospodarowania i retoryka".
ich we właściwym stopniu i zgodnie z naturą, ale nieczuły jest jak kamień. Chciwy
zysku zewsząd szuka korzyści, a obojętny na straty nie stara się o zysk znikąd albo
z nielicznych sposobności. Chełpliwy znów to ten, który udaje, że posiada więcej,
niż rzeczywiście ma, a udający głupotę, że mniej. A pochlebcą jest ten, kto więcej
wychwala, niż przystoi, wrogi zaś to ten, kto mniej. I być przymilnym oznacza
służalczość, a dogadzać rzadko i niechętnie zarozumiałość. Ponadto, kto nie
zniesie żadnego bólu nawet wtedy, kiedy to jest dla niego lepiej, ten jest
zniewieściały; i odpowiednio, kto zniesie każdy ból, dla tego, prawdę powiedziaw-
szy, nie ma określenia, ale przez porównanie nazywa się go surowym i wytrzymałym
na trudy i cierpliwym. Próżnym natomiast jest ten, kto sam siebie ceni zbyt
wysoko, a małodusznym ten, kto za mało. Dalej: rozrzutny we wszystkich
wydatkach przebiera miarę, a sknera przy każdym wydatku daje za mało. Podobnie
jest i ze skąpcem i z pyszałkiem: ten ostatni bowiem przekracza miarę w tym, co
stosowne, a tamten zaniedbuje to, co jest stosowne. Aajdak znów na każdy sposób
i ze wszystkich stron ciągnie zysk, a człowiek głupkowaty nigdy stamtąd, skąd
powinien. Zazdrośnik martwi się, gdy częściej zdarzają się przypadki powodzenia,
niż to być powinno (bo zazdrośnicy doznają przykrości, jeżeli dobrze wiedzie się
b ludziom, którzy na to zasługują). Przeciwny charakter trudniej określić, ale to jest
człowiek, który zupełnie nie odczuwa przykrości, nawet gdy innym niezasłużenie
dobrze się powodzi, lecz jest obojętny, tak jak żarłokom nie robi różnicy, co jedzą,
podczas gdy tamten jest nieprzyjazny przez zawiść. Zbyteczną jest rzeczą
podkreślać, że stosunek do każdej rzeczy nie jest przypadkowy, bo żadna wiedza,
ani teoretyczna, ani wytwórcza nie wyraża dodatkowych określeń, ani nie podaje
ich w praktyce, ale to zdarza się w dialektycznych sofizmatach. Pokrótce niech
więc tak to będzie zdefiniowane, dokładniej zaś, kiedy powiemy o stanach
przeciwnych31.
Różnie się określa postacie wyżej wymienionych uczuć w zależności od
nadmiaru bądz czasu, bądz intensywności, bądz od stosunku wobec rzeczy, które
[ Pobierz całość w formacie PDF ]