[ Pobierz całość w formacie PDF ]
płaszczyznie moralnej. U podstaw moralności leży wolna wola, która
dobrowolnie i bezinteresownie podlega wprowadzonemu przez rozum prawu
moralnemu, tzw. imperatywowi kategorycznemu, który głosi - Postępuj tak, jak
byś chciał, aby zasada twojego postępowania obowiązywała powszechnie .
Postępując etycznie człowiek nie ma gwarancji osiągnięcia szczęścia. Aby ją
zdobyć, musi założyć nieśmiertelność duszy i istnienie Boga. W ten sposób
istnienie Boga i nieśmiertelność duszy stały się raczej postulatami ludzkiego
działania niż prawdą, której istnienie można argumentować na drodze
filozoficznych poszukiwań. Kantyzm okazał się kierunkiem bardzo
wpływowym, położył podwaliny pod wielkie systemy idealistyczne XIX w.
Wbrew wszelkim oczekiwaniom pierwsze dekady XIX w. stały pod znakiem
odnowienia metafizyki, która w nowej formie wystąpiła z większym jeszcze niż
dotychczas rozmachem spekulacyjnym. Główny ciężar jej zainteresowań został
przesunięty ze świata zewnętrznego na wewnętrzny; jazń osiągnęła w niej
pierwsze miejsce przed kosmosem, a idee przed rzeczywistością. Towarzyszyło
temu maksymalistyczne nastawienie poznawcze i daleko sięgające ambicje
filozoficzne. Stawiano sobie za cel ujęcie natury bytu i dotarcie do samej jego
istoty. Odnowiły się tendencje systematyczne, ukierunkowane na zamknięcie w
ramach wielkiego systemu całej wiedzy o świecie (J. G. FICHTE, F. SCHELING, G.
W. HEGEL).
Maksymalizm poznawczy i filozoficzna euforia ustąpiły wkrótce miejsca
znamiennemu dla oświecenia minimalizmowi. Wypowiedział się on najpełniej
w pozytywizmie (A. COMTE), empiryzmie (J. S. MILL) i dialektycznym
materializmie (K. MARKS, F. ENGELS). Pozytywizm był reakcją na filozofię
zamkniętą w wielkich systemach myślowych, zawierających czysto teoretyczne
spekulacje, niejednokrotnie oderwane od rzeczywistości. Głosił hasło trzymania
się faktów, zewnętrznych i materialnych, będących przedmiotem
bezpośredniego doświadczenia. Uznawał doświadczenie zmysłowe za jedyne
kryterium wiedzy prawdziwej. Postawa ta związana była z programowym
odrzuceniem spekulacji metafizycznych, których przedmiot uznano za wręcz
chimeryczny. Twórca pozytywizmu A. COMTE zainicjował nowe spojrzenie na
filozofię. Badanie rzeczywistości w różnych jej aspektach powierzył całkowicie
naukom przyrodniczym, uznając je za najdoskonalszą formę poznania.
Przedmiotem filozofii uczynił zaś refleksję nad wynikami badań tychże nauk,
powierzając jej zadanie encyklopedycznego ich zestawienia w uporządkowaną
całość. Zatem filozofia, stawiająca sobie tak ambitne cele na początku XIX w.,
w jego połowie została pozbawiona statusu autonomicznej nauki, jej przedmiot
zredukowano do faktów materialnych i uczyniono z niej swego rodzaju
instrument służący naukom przyrodniczym.
32
W związku z powyższym typowym poglądem epoki pozytywizmu stał się
scjentyzm (A. BAIN, K. PEARSON). Jego przedstawiciele uważali, że jedyną drogą
pewnego poznania świata jest model poznania naukowego, utożsamiany z
wiedzą typu matematyczno-przyrodniczego. Wszelkie inne usiłowania
poznawcze, a więc także i filozoficzne w sensie klasycznym, scjentyści uważali
za bezużyteczne. W tym kontekście szansę urzeczywistnienia postępu
społecznego i zaradzenia wszelkim niedostatkom życiowym upatrywano w roz-
woju nauk szczegółowych i industrializacji.
Materializm natomiast, stanowiący naturalny kontekst filozofii pozytywnej,
stał się podłożem społecznego ruchu - rewolucyjnego - socjalizmu i
komunizmu, które swój triumf święciły przez większą część XX w. Materializm
dialektyczny, prezentowany przez sztandarowych myślicieli rewolucji
proletariackiej, dociekał najogólniejszych praw rozwoju przyrody,
społeczeństwa i myślenia ludzkiego. Stawiał sobie za cel gruntowną
przebudowę społeczeństwa.
Zakorzeniona w naukach przyrodniczych myśl filozoficzna II połowy XIX w.
znalazła w Darwinowskiej idei ewolucji osnowę całego systemu filozofii
zwanego ewolucjonizmem (H. SPENCER). SYStem ten, ujmując naturę
rzeczywistości według powszechnej zasady ewolucyjnego rozwoju, był
naturalnym uzupełnieniem pozytywizmu i empiryzmu.
Oprócz nurtu filozofii pozytywistycznej wierzącej w potęgę rozumu,
obiektywność pojęć naukowych i niezłomność praw przyrody pojawił się inny,
przeciwstawiający powszechnym prawdom -prawdy osobiste, rozumowi -
uczucie, ogólnym pojęciom konkretne przeżycia, wiedzy - wiarę. Uczynił on
przedmiotem uprawianej przez siebie filozofii człowieka i Boga. Najpełniej
wypowiedział się w poglądach J.H. NEWMANA i S. KIERKEGAARDA. J.H.
NEWMAN pojmował filozofię jako teorię poznania ludzkiego przez wiarę rozum-
ną. Tylko dwie rzeczy były dla niego jasne i absolutnie pewne -istnienie własne
[ Pobierz całość w formacie PDF ]