[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Na pustyni Sahara Ýyjà dzikie króliki, które wieczorem wychodzà na Ýer, zrywajà tylko po jednym listku
z kaÝdej roÊliny, aby jej nie os"abiç, bo i tak tych roÊlinek jest niewiele. Kto nauczy" królika tak racjonalnej
gospodarki? Instynkt samozachowawczy.
Póênà jesienià napotka"em w Puszczy Augustowskiej, duÝe mrowisko zamkni´te w wysokim kopcu.
Musia"em postàpiç z nim nieco po barbaÝy’sku. Nie dla pustej zabawy, lecz w celach badawczych.
Zburzy"em jednà trzecià cz´Êç kopca i w jego wn´trzu znalaz"em sporà iloÊç ÊwieÝych, zdrowych jeszcze
gàsienic, których juÝ dawno nie by"o ani w kapiÊcie, ani na liÊciach innych roÊlin. By"o to dowodem, Ýe
mrówki zakonserwowa"y swymi kwasami gàsienice po to, aby mog"y mieç z nich dla siebie zdrowy po-
karm na d"uÝszy czas. Na drugi dzie’ kopiec juÝ by" ca"kowicie naprawiony, ku mojemu zadowoleniu
Oprócz mszyc mrówek wiele jest takich zwierzàt, które swych ofiar przeznaczonychh na pokarm
w czasie zimy nie zabijajà, lecz przy pomocy jadu je paraliÝujà lub pogràÝajà w sen. W ten sposób chro-
nià je przed zepsuciem.
O celowym, màdrym instynkcie zwierzàt moÝna pisaç tomy dzie", moÝna je podziwaç. JednakÝe in-
stynkt, nawet jeÊli go cz"owiek jaskiniowy posiada", w zestawieniu z intuicjà cz"owieka traci na swej sile
68
i wartoÊci.
Kierowniczy i samozachowawczy instynkt u zwierzàt jest conditio sine qua non ich bytowania, a mi-
mo to w zmienionych warunkach zawodzi. Jest on zbyt zdeterminowany, jednostronny, bezpokmbina-
cyjny, bezrefleksyjny. Wystarczy np. przenieÊç ul pszczeli o kilka zaledwie metrów od miejsca, gdzie sta"
dotàd czas d"uÝszy, a juÝ pszczo"y wracajàce z miodobrania nie trafià do niego. Taka nawet drobnost-
ka potrafi zrujnowaç ca"y porzàdek a nawet byt w królestwie pszczó", tak podziwianych pod innym
wzgl´dem za ich màdre zachowanie si´. Gdy jedna owca z duÝego stada przeskakujàc nad przepa-
Êcià przypadkiem w nià wpadnie, ca"e stado runie za nià w dó" przepaÊci, tracàc instynkt samozacho-
wawczy. Bywajà lata, Ýe bociany przylatujà do nas przed nadejÊciem wiosny, kiedy pola i "àki sà pokry-
te grubym Êniegiem, a wody Êci´te jeszcze lodem. Wiele z nich ginie nie znalaz"szy pokarmu. Dlaczego
ich instynkt nie ostrzeg" i nie zatrzyma" na pewien czas w krajach po"udniowych.
U cz"owieka natomiast nawet pierwotnego wielkie wyczucie intuicyjne bywa"o nieomylne, wielo-
stronne, opierajàce i´ na porównywaniu, doÊwiadczeniu, reflekji, kombinacji i rozumnym zastosowaniu
praktycznym.
XI
Zjawy senne w moim poj´ciu
Zjawy senne nie sà z"udzeniem,
lecz psychicznà rzeczywitoÊcià.
Bogate zjawiska snów sà swym charakterem pokrewne zjawikom parapsychicznym. Sam problem
snu musimy rozpatrywaç w dwóch aspektach: sen fizjologiczny i sen psychologiczny "àcznie ze snem
parapsychologicznym.
Czym jest w"aÊciwie sen pod wzgl´dem fizjologicznym? Mimo licznych na ten temat wypowiedzi
wielkich uczonych, dok"adnie jezcze nie wiemy. Wiadomo tylko, Ýe jet to cykliczna nieustanna odnowa
energii wyÝszych Ýywych organizmów. ChociaÝ naleÝy przypuszczaç, Ýe równieÝ i w Êwiecie drobno-
ustrojów, a nawet roÊlin wystepuje coÊ w rodzaju snu, celem regeneracji si" witalnych. Organizm ludzki
wyczerpany pracà fizycznà i umys"owà oraz procesami fizjologicznymi, podobnie jak wyczerpany aku-
mulator, musi byç na nowo na"adowany energià witalnà przez sen do dalszej operatywnoÊci. Jaki me-
chanizm i w jaki sposób powoduje sen, pozostaje dotàd nie rozstrzygni´te. WÊród wielu na ten temat
teorii, najwi´cej powodzenia ma teoria Paw"owa. Wed"ug niej praca mózgu i wszelkie procesy z nim
zwiàzane zatrzymujà si´ dla wypoczynku drogà hamowania i zatrzymywania wszelkich impulsów, tak
zewn´trznych jak teÝ wewn´trznych.
Wydaje mi si´, Ýe w"aÊciwa by"a teoria nie hamowania, lecz wy"àczania na wzór pracy pojazdów
mechanicznych. Tak jak w pojazdach mechanicznych lub w innych maszynach roz"àczamy za pomo-
cà sprz´g"a si"´ nap´dowà motoru do kó", co powoduje unieruchomienie pojazdu, mimo Ýe motor pra-
cuje dalej, podobnie mechanizm naszego mózgu wy"àcza w czasie zm´czenia automatycznie prac´
systemu nerwowego, przez co organizm zapada w stan spoczynku, czyli sen, podczas którego odbywa
si´ regeneracja ca"ego ustroju.
Nie chodzi nam zresztà o sen fizjologiczny. Niech nad nim si´ trudzà biologowie i lekarze. Nam g"ów-
nie chodzi o zagadnienia zjaw sennych, obrazów, przeÝyç, dozna’, jakie w nas wyst´pujà podczas sen-
nego spoczynku. à one niekiedy tak wyraziste i o tak pot´Ýnej sile emocjonalnej, Ýe przewyÝszajà one
wszelkie przeÝycia zachodzàce na jawie. Nie wolno nikomu tych zjawik ignorowaç, ani oÊmieszaç ba-
nalnym frazeem: Acha wyczyta"eÊ w senniku egipkim znaczenie twojego snu? KaÝdy, kto z góry od-
rzuca istnienie danego zjawiska dlatego tylko, Ýe tak ogó" chce, lub dlatego, Ýe si´ go nie rozumie, nie
wychodzi swym umys"em poza ciasne swoje podwórko. DziÊ wielcy naukowcy, którzy usi"ujà poznaç
69
istot´ ludzkà dog"´bnie, badajà nawet daktyloskopi´ i uk"ad linii d"oni ludzkiej, bo przecieÝ to mui mieç
takÝe swoje znaczenie i powiàzanie z indywidualnoÊcià kaÝego cz"owieka. A zjawy senne muszà mieç
[ Pobierz całość w formacie PDF ]